مکتب ادبی کاشان در دوره صفویه
فهرست مطالب
مکتب ادبی کاشان در دوره صفویه 2
شعر و ادب کاشان پیش از صفویه 3
نقش کاشان در شکل گیری مکتب وقوع 4
کاشان و شعر دوره صفویه 5
کاشان و شعر دوره بازگشت 7
ابتکارهای مکتب ادبی کاشان در شعر دره صفویه 7
رقابت‌ها با مکتب ادبی کاشان 9
معروف‌ترین شاعران مکتب ادبی کاشان 11
جمع بندی: 18
پی نوشت: 19
منابع: 20
مکتب ادبی کاشان در دوره صفویه
کاشان از شهرهای نام آور و تأثیرگذار در طول تاریخ ایران پس از اسلام است که به دلایل گوناگون از جمله گرایش حقیقی و مخلصانه به مذهب تشیع از همان روزگار صدر اسلام و نیز پرورش گروه گثیری از علما و فقها و دانشمندان گوناگون، هرچند هیچگاه نتوانسته است از نظر سیاسی و جغرافیایی عنوان پایتخت را از آن خود کند اما در هیچ دوره‌ای هم نیست که مورد توجه پایتخت نشینان نباشد. که این وضعیت از روزگار تیموری تا مشروطه خود را به خوبی در عرصة فرهنگ و دانش و شعر ادب ما نشان می‌دهد. فراخواندن ریاضی دان نامی جهان اسلام غیاث‌الدین جمشید کاشانی از سوی تیمور به دربار سمرقند تا توجه صدرالمتألهین ملاصدرا به این شهر به اعتبار داماد گرامی اش فیض کاشانی و نیز شهرت جهانی محتشم کاشانی در سرودن مرثیه عاشورایی اش نمونه‌هایی از ارزش‌هایی است که کاشان همیشه با خود داشته است.
گسترش شعر و ادب به سبک و زبان و بیانی تازه در روزگار صفویه و انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، برای کاشان موقعیتی فراهم آورد تا بتواند بخشی از استعدادها و امکانات بالقوه فرهنگی و ادبی خود را به ظهور برساند. در مقاله حاضر کوشش ما نمایاندن این ارزش و استعداد ادبی ناحیه کاشان در جغرافیای ادبی ایران زمین است.
از امتیازات ارزشی شهر کاشان در طول تاریخ ایران پس از اسلام، گرایش مردمان آن به آیین تشیع از همان روزگار صدر اسلام است که درخواست مردم این شهر از امام محمد باقر (ع) برای فرستادن نماینده‌ای از جانب خود به کاشان و آمدن امامزاده علی بن محمدباقر(ع)به کاشان در قرن اول هجری نشان از آن دارد که مرکزیت کاشان موقعیتی مناسب برای پایگاه شدن این شهر از جانب شیعیان ـ که کاملاً در اقلیت قرار داشتند ـ فراهم می‌آورد. کم کم نواحی قم و آوه هم که همزمان این گرایش در آنها بود باعث شدند که منطقه مرکزی ایران پناهگاه شیعیان و اولاد و احفاء خاندان رسالت و ولایت باشد که فراوانی امامزادگان (علیهم السلام) در این شهرها مؤید این وضعیت است.
نقش کاشان در شکل گیری مکتب وقوع
از وقایع مهم دیگر در حوزه ادبیات فارسی در کاشان پیش از دوره صفویه آمدن شاعرانی چون وحشی بافقی به این شهر است. وحشی براساس گفته‌های خودش و تذکره‌های ادبی مدتی را در کاشان ملازم و همراه محتشم کاشانی بوده است. وحشی در شهر کاشان به شغل مکتب داری اشتغال داشته است و از این شغل می‌توان سروکار داشتن او را با نوجوانان حدس زد که از رگه‌های وقوع گویی و نیز شیوه واسوخت در شعر او می‌تواند همین سرو کار داشتن شاعر با زیبارویان و نوجوانان باشد
کاشان و شعر دوره صفویه
با آمادگی و پیش زمینه‌ای که کاشان در شعر مکتب وقوع پیدا کرده بود، رواج شیوه تازه شاعری در مرکز ایران ـ به اعتبار انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان ـ بار دیگر این شهر را مرکز توجه شاعران و ادیبان گوناگون قرارداد و شاعران هم چنان که مانند خانواده صائب از تبریز به اصفهان مهاجرت می‌کردند، کاشان را نیز از نظر دور نگاه نداشتند و عده زیادی از شاعران از شهرهای گوناگون به این شهر آمدند.
درباره این که چرا کاشان در دوره صفوی مورد توجه همگانی قرار گرفته است می‌توان دلایل زیر را برشمرد:
۱) قرار گرفتن بر سر راه پایتخت:
کاشان به عنوان نزدیکترین شهر مهم به پایتخت با شکوه صفوی ـ اصفهان ـ خود به خود بر سر راه کسانی بود که از خراسان یا آذربایجان و یا حتی سرزمین‌های بیرون از جغرافیای ایران (روس و اروپا) می‌خواستند به پایتخت ایران بروند.
به گواه سفرنامه‌های شخصیت‌های گوناگونی که از ایران بازدید کرده‌اند و نام و توصیف کاشان درآنها فراوان است، این شهر کی کمتر از اصفهان مورد توجه بایسته و شایسته و همه جانبه بوده است.
همچنین شاعرانی که از گیلان و مازندران و آذربایجان به سفر هند می‌رفتند، در کاشان حضور و درنگی داشته‌اند و یا اگر برای کسب تجربه شاعری به کاشان آمده‌اند، تشویق شده‌اند که همچون برخی شاعران کاشانی مانند کلیم و مسیح و... آنان نیز به هند بروند.